Wydłużanie się czasu życia ludzkiego, a także fala emigracji młodych ludzi z Polski na zachód ma decydujący wpływ na stale rosnące zapotrzebowanie na opiekę nad starzejącymi się społeczeństwem.
Prof. dr hab. n. med. Tomasz Kostka
Konsultant krajowy w dziedzinie geriatrii
Kierownik Kliniki Geriatrii UM w Łodzi
Co prawda, Polska nadal jest postrzegana w Europie jako kraj demograficznie młody, jednak od początku lat 90 ubiegłego wieku przeciętny mieszkaniec Polski postarzał się o prawie 7 lat. Starzenie się ludności oznacza – zgodnie ze stosowaną w demografii definicją – zwiększanie odsetka osób starszych przy jednoczesnym zmniejszaniu odsetka dzieci.
Sytuacja ta wymaga spójnej wizji systemu opieki senioralnej w naszym kraju. Polskim seniorom brakuje przede wszystkim jednolitego systemu skoordynowanej opieki senioralnej; począwszy od opieki podstawowej – wykształconego w dziedzinie geriatrii lekarza rodzinnego mającego odpowiednie środki finansowe a także czas, by kompleksowo zająć się osobą starszą, poprzez szpitalne oddziały geriatryczne i wszelkie formy opieki pomiędzy domem a szpitalem – sieć domów dziennego pobytu, domów seniora czy tzw. hospitalizacji domowej, mające służyć lepszej opiece zarówno zdrowotnej jak i społecznej, by jak najdłużej utrzymać Seniora w środowisku domowym.
Kolejnym problemem są ogromne braki kadrowe pielęgniarzy, pielęgniarek i opiekunów osób starszych spowodowane fatalnym poziomem finansowania. Na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi wprowadziliśmy specjalny kierunek studiów – Koordynowaną Opiekę Senioralną, mający na celu wykształcenie osób będących przewodnikiem i łącznikiem pomiędzy Seniorami a systemem ochrony zdrowia. Niestety, dopóki Państwo nie zapewni godnych zarobków na tego typu stanowiskach braki kadrowe będą się systematycznie pogłębiać.
Problemem jest również ukierunkowanie polskiego systemu opieki zdrowotnej na poszczególne układy i narządy – leczymy serce, płuca, wątrobę całkowicie zapominając o Seniorach z wielochorobowością. 450 geriatrów i około 900 łóżek geriatrycznych w Polsce, to kropla w morzu potrzeb. Dodając do tego oddzielnie i niewystarczająco funkcjonujący system opieki społecznej dochodzimy do sytuacji, w której wypisując Seniora do domu często narażamy go na śmierć głodową z powodu samotności i braku opieki. To tylko jeden z niewielu przykładów, na jakim etapie jest polska geriatria i jak wiele pozostaje jeszcze do zrobienia. A pamiętajmy, że Seniorem będzie kiedyś każdy z nas.
Rehabilitacja geriatryczna
W wielu krajach europejskich istotną rolę w utrzymaniu sprawności funkcjonalnej seniorów pełnią oddziały rehabilitacji geriatrycznej. W Polsce oddziały rehabilitacji geriatrycznej niestety nie istnieją i ich utworzenie należy uznać za jeden z najpilniejszych problemów opieki nad osobami starszymi. Rehabilitacja geriatryczna to udzielanie przez zespół rehabilitacyjny w składzie: lekarz specjalista rehabilitacji/lekarz specjalista geriatrii, magister rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii, pielęgniarka, psycholog, terapeuta zajęciowy, dietetyk i logopeda świadczeń, których celem jest przywrócenie pełnego zdrowia, samodzielności, oraz zmniejszenie dyskomfortu w chorobie, a jeśli utrzymanie samodzielności nie jest możliwe, stworzenie warunków do maksymalnej, możliwej do osiągnięcia sprawności funkcjonalnej. Odbiorcą tych świadczeń powinny być osoby po 60 roku życia, u których stwierdza się izolowany/e deficyt/ty narządu ruchu lub deficyt współistniejący z wielochorobowością, zagrażającą postępem niesprawności ruchowej i pogłębieniem bądź utratą niezależności funkcjonalnej. Przez wielochorobowość rozumiana jest obecność minimum trzech chorób przewlekłych, dotyczących odrębnego narządu lub układu, potwierdzonych badaniami diagnostycznymi i/lub pobytem/pobytami szpitalnymi z koniecznością stałego stosowania farmakoterapii. Przyjęcie do leczenia usprawniającego pacjenta z wielochorobowością powinno mieć miejsce jak najszybciej (optymalnie bezpośrednio) po pobycie w szpitalu lub po stwierdzeniu zasadności takiego pobytu przez lekarza geriatrę/specjalistę rehabilitacji medycznej.
Najczęstsze choroby
Do najczęstszych chorób wieku podeszłego zaliczamy nadciśnienie tętnicze, które występuje u 70% seniorów oraz chorobę zwyrodnieniową stawów, na którą cierpi około 2/3 Seniorów. Nadciśnienie tętnicze jest chorobą szczególnie niebezpieczną, ponieważ grozi udarem mózgu a także zawałem serca. Choroba zwyrodnieniowa stawów nie jest wprawdzie chorobą śmiertelną, ale ze względu na nieustający ból, znacząco obniża jakość życia osoby starszej.
Częstymi schorzeniami są także inne choroby układu krążenia – choroba niedokrwienna serca i niewydolność krążenia, których częstotliwość w zależności od populacji badanych osób starszych waha się między 20 a 50%. Nie należy również zapominać o cukrzycy (ponad 20% Seniorów), depresji (20-30%) a także chorobach otępiennych – na które cierpi co druga osoba po 90 roku życia.
Oczywiście, jak w każdej grupie wiekowej, również wśród osób starszych najbardziej niebezpieczny pozostaje zawał serca, udar mózgu a także choroby nowotworowe.
Profilaktyka
Osoby starsze od pewnego wieku powinni być
poddawane bilansom zdrowia – tak, jak w przypadku dzieci. Najlepiej raz w roku
w postaci pakietu badań podstawowych, który oprócz programów profilaktycznych
występujących w naszym kraju (np. mammografii czy kolonoskopii) zawiera również
badania tworzące bilans Seniorów.
Do badań tych zaliczamy przede wszystkim ocenę funkcjonowania układu krążenia –
pomiar ciśnienia tętniczego, pomiary biochemiczne, takie jak profil lipidowy
(cholesterol), profil cukru – poziom glukozy we krwi, kwas moczowy, morfologię
krwi, CRP – miernik stanu zapalenia i poziom elektrolitów. Dobrze byłoby
również ocenić funkcję nerek, ponieważ w pewnym wieku wiele osób spełnia
kryteria tzw. przewlekłej choroby nerek i powinno być to systematycznie
monitorowane.
Oprócz klasycznych badań laboratoryjnych bardzo ważna jest całościowa ocena geriatryczna – wczesna diagnostyka chorób otępiennych a także przesiewowy test w kierunku depresji, o której nadal niewiele się mówi a dotyczy wielu osób starszych.
Nie możemy zapominać również o wywiadzie w kierunku samodzielności funkcjonowania, czyli ocenie tego, jak osoba starsza radzi sobie w prostych i złożonych czynnościach dnia codziennego – robieniu zakupów, załatwianiu spraw urzędowych a także samodzielnym ubieraniu, korzystaniu z toalety czy spożywaniu posiłków. Szereg innych badań, takich jak densytometria w diagnostyce osteoporozy, ocena wzroku, słuchu czy badanie stomatologiczne stanowią istotne elementy bilansu zdrowia Seniora i powinny znaleźć się w panelu regularnych badań przeprowadzanych u osób starszych.